Τουρκία: Ο μεγάλος χαμένος της συριακής κρίσης

Της Χριστίνας Σ. Φλάσκου٭

Το παρόν κείμενο αποτελεί συνέχεια της Αναφοράς με τίτλο «Τουρκία και ΣυριακήΚρίση». Η συγκεκριμένη Αναφορά, η οποία έγινε υπό τη σκέπη του Ινστιτούτου Διεθνών Οικονομικών Σχέσεων (ΙΔΟΣ) και δημοσιεύθηκε στην αντίστοιχη ιστοσελίδα, πραγματοποιήθηκε υπό την επίβλεψη του Διευθυντή και Καθηγητή κ. Χαράλαμπου Τσαρδανίδη με Κεντρική Ερευνήτρια τη Χριστίνα Σ. Φλάσκου.

Οι επιλογές της Τουρκικής ηγεσίας στη Συριακή κρίση, σε συνδυασμό και με τις εξελίξεις στην Αίγυπτο, έχουν οδηγήσει την Τουρκική εξωτερική πολιτική σε αδιέξοδο, αποκαλύπτοντας την τρωτότητα της πολιτικής περί ʺμηδενικών προβλημάτωνʺ και μετατρέποντάς την σε πολιτική των ʺμηδενικών φίλωνʺ.

Χαρακτηριστικά παραδείγματα των ανωτέρω είναι η διακοπή των σχέσεων της Τουρκίας με το ʺφίλοʺ  και σύμμαχό της Assad και η μετατροπή της Αιγύπτου από ʺστρατηγικό εταίροʺ σε ʺανταγωνίστρια δύναμηʺ, λόγω της εχθρικής στάσης της Τουρκικής κυβέρνησης έναντι των πρόσφατων εξελίξεων στη χώρα αυτή. Επιπρόσθετα, επισημαίνονται η άμεση αντίδραση και οι σκληροί χαρακτηρισμοί του Λευκού Οίκου για τις δηλώσεις Erdoğan, περί ύπαρξης αποδείξεων για υποκίνηση και υποστήριξη του στρατιωτικού πραξικοπήματος της Αιγύπτου από το Ισραήλ, καθώς και η ανταλλαγή σκληρών δηλώσεων μεταξύ του Erdoğan και του υποστηρικτή της νέας Αιγυπτιακής εξουσίας, Βασιλιά της Σαουδικής Αραβίας Abdullah.

Περαιτέρω, η αποδοχή από τις ΗΠΑ της πρότασης του Ρώσου Υπουργού Εξωτερικών, Sergey Lavrov, ύστερα και από τη σύμφωνη γνώμη του Συριακού καθεστώτος, για την παραχώρηση του ελέγχου του βιοχημικού οπλοστασίου της Συρίας στη διεθνή κοινότητα, όχι μόνο οδηγεί στην εκτόνωση της έντασης που δημιουργήθηκε μεταξύ παγκόσμιων και περιφερειακών δρώντων, εξαιτίας της χρησιμοποίησης χημικών όπλων κατά αμάχων στην περιοχή Ghouta της Δαμασκού (21/8/2013), αλλά αποτελεί και ένα σημαντικό βήμα στα πλαίσια εξεύρεσης πολιτικής λύσης στη Συριακή κρίση, αναδεικνύοντας την Τουρκία ως το μεγάλο χαμένο.

Η μη σύμπλευση των Τουρκικών επιδιώξεων – συμφερόντων έναντι της Συριακής κρίσης με αυτά των ΗΠΑ, αποτελεί βασικό λόγο εγκλωβισμού της Τουρκικής εξωτερικής πολιτικής.

Η Τουρκία, σύμφωνα και με δηλώσεις του Erdoğan, εξακολουθεί να υποστηρίζει την αναγκαιότητα για μια διεθνή στρατιωτική εισβολή, τύπου Κοσσόβου, που θα οδηγήσει στην ανατροπή του καθεστώτος Assad και στην ανάληψη της εξουσίας από την αντιπολίτευση την οποία στηρίζει, φιλοξενεί και προωθεί.

Σε ότι αφορά στις ΗΠΑ, η εκτόνωση της έντασης μέσω διπλωματικών διεργασιών φαίνεται ότι τις ευνόησε, καθότι

Πρώτον, απεγκλωβίζεται ο Πρόεδρος Obama, από τις δεσμεύσεις του για επέμβαση στη Συρία σε περίπτωση χρήσης χημικών όπλων, σε μια περίοδο μάλιστα που δεν χαίρει ούτε της σύμφωνης γνώμης των Αμερικανών πολιτών, αλλά ούτε και της συμπαράταξης των θεσμικών οργάνων των ΗΠΑ

Δεύτερον, διατηρεί τη φιλειρηνική, συνετή αλλά και αποτελεσματική μορφή του Προέδρου, δεδομένου ότι επιτυγχάνει τελικά, μέσω της διπλωματίας, τον έλεγχο και την καταστροφή του βιοχημικού οπλοστασίου του καθεστώτος Assad, προς όφελος των συμμάχων των ΗΠΑ στην περιοχή (Ισραήλ, Τουρκία, Ιορδανία)

Τρίτον, ανοίγει το δρόμο για την περαιτέρω άσκηση πίεσης για το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν από τη διεθνή κοινότητα και

Τέταρτον, δείχνει δείγματα καλής θελήσεως για αποφυγή κλιμάκωσης της έντασης, με πιθανή εμπλοκή παγκόσμιων και περιφερειακών δυνάμεων με αντικρουόμενα συμφέροντα. Παράλληλα, εκτιμάται ότι  μια μελλοντική  ʺτιμωρητικήʺ στρατιωτική επέμβαση από τις ΗΠΑ κατά του καθεστώτος Assad, σε περίπτωση μη συμμόρφωσής του στα διεθνή κελεύσματα, θα υποστηριχθεί ένθερμα τόσο από τη διεθνή κοινότητα, όσο και από την Αμερικανική κοινή γνώμη και τα θεσμικά όργανα των ΗΠΑ.

Όσον αφορά στην Τουρκική ηγεσία, αυτή εμμένει στη γραμμή που χάραξε, επειδή πιστεύει ότι με τη διεθνή στρατιωτική επέμβαση στη Συρία και την ανατροπή του καθεστώτος Assad, η Τουρκία επιτυγχάνει να

• Αποκαταστήσει το πληγέν προφίλ του Erdoğan 
• Ανακτήσει, σταδιακά, την περιφερειακή της αξιοπιστία 
• Σταματήσει το προσφυγικό ρεύμα των Σύριων πολιτών, με επακόλουθο τη μείωση των   αντανακλαστικών πιέσεων μετάδοσης των εθνοθρησκευτικών συγκρούσεων και στο εσωτερικό της χώρας 
• Αποτρέψει τον κίνδυνο διαμελισμού της Συρίας και δημιουργίας ανεξάρτητου Κουρδικού κράτους στα Βορειοανατολικά σύνορα της χώρας αυτής  
• Σταματήσει την οικονομική αιμορραγία που προκαλείται από τη φιλοξενία των προσφύγων και μάλιστα σε μια εποχή όπου οι δείκτες της Τουρκικής οικονομίας διαψεύδουν την ʺεικόναʺ της ισχυρής οικονομικής δύναμης 
• Αξιοποιήσει τη φανερή υποστήριξη που παρείχε στον αγώνα της Συριακής Αντιπολίτευσης 
• Απομακρύνει τον κίνδυνο ανάληψης μονομερούς στρατιωτικής επέμβασης κατά της Συρίας και 
• Αποτρέψει την επανεμφάνιση του Τουρκικού στρατού στο προσκήνιο της πολιτικής

Η συνέχιση της Συριακής κρίσης ή η εξεύρεση πολιτικής λύσης από τη διεθνή κοινότητα με πιθανότερο σενάριο τη διατήρηση στην εξουσία του καθεστώτος των Αλαουιτών, ενισχύουν τους κινδύνους για την Τουρκία, με βασικότερο αυτόν του Κουρδικού ζητήματος. Σύμφωνα, άλλωστε, με το δημοσίευμα του Anadolu Agency (10/10/2013), το Τουρκικό Κοινοβούλιο ενέκρινε την ανάπτυξη στρατευμάτων στη Συρία (4/10/2013), σε περίπτωση ύπαρξης απειλών από τη χώρα αυτή. Στη συνέχεια, κατατέθηκε πρόταση για μονοετή παράταση της έγκρισης του Κοινοβουλίου για επιχειρήσεις του Τουρκικού στρατού εναντίον τρομοκρατών στο Βόρειο Ιράκ. Τα ανωτέρω αφορούν στους μαχητές του PKK, οι ενέργειες των οποίων απειλούν την ειρήνη και ακεραιότητα της Τουρκίας.

Όλα τα ανωτέρω καταδεικνύουν ότι οι τρέχουσες εξελίξεις στο ζήτημα της Συριακής κρίσης αφήνουν μετέωρες τις επιδιώξεις, αλλά και τους κινδύνους για την Τουρκία. Ο απεγκλωβισμός της Τουρκικής εξωτερικής πολιτικής και η δυναμική επανεμφάνισή της στην περιοχή ενδιαφέροντός της, εξαρτάται από την κατανόηση της ανάγκης για αναθεώρηση των επιλογών της εξωτερικής πολιτικής του Erdoğan, του Davutoğlu και των υπολοίπων στελεχών του  AKP. Σε αντίθετη περίπτωση, οι εξελίξεις για την ίδια την Τουρκία προβλέπονται δυσοίωνες.  

٭ Η Χριστίνα Σ. Φλάσκου είναι Διεθνολόγος, MSc Διεθνείς Σχέσεις και Στρατηγικές Σπουδές (Πάντειο Πανεπιστήμιο)