Της Χριστίνας Σ. Φλάσκου*
Με αφορμή τα γεγονότα της
πλατείας Taksim θα
πρέπει να εξεταστούν ορισμένες επιλογές και πρακτικές στην εσωτερική και
εξωτερική πολιτική του Τούρκου Πρωθυπουργού Recep Tayyip Erdoğan που,
απ’ ότι φαίνεται, όχι μόνο πλήττουν την εικόνα του στο εσωτερικό και εξωτερικό,
αλλά θέτουν και υπό αμφισβήτηση την πολιτική του.
Η Συριακή κρίση εξακολουθεί
να παραμένει ένα μεγάλο πρόβλημα για την Τουρκία, εγκλωβίζοντάς την όλο και
περισσότερο στις επιλογές της και σε μια καταρρέουσα νέο-Οθωμανική εξωτερική
πολιτική περί "μηδενικών προβλημάτων με
τους γείτονες".
Η ανωτέρω, όμως,
νέο-Οθωμανική πολιτική απεδείχθη ότι, όπως αναφέρει ο κος Ν. Ραπτόπουλος,
«…είχε κατασκευαστεί σε "συνθήκες εργαστηρίου",
καθώς απαιτούσε την απόκτηση σφαιρών επιρροής, η διεθνής και εσωτερική
κοινωνική, πολιτική και οικονομική κατάσταση των οποίων θα διέπετο από ένα
καθεστώς απόλυτης σταθερότητας»[1].
Η εκτίμηση της Τουρκίας για
γρήγορη επίλυση της Συριακής κρίσης και η αποτυχία της να πείσει τον, μέχρι
πρότινος, καλό της σύμμαχο Bashar
al-Assad να προβεί σε δημοκρατικές
μεταρρυθμίσεις (Μάρτιος 2011), έθεσε υπό αμφισβήτηση τις δυνατότητες επηρεασμού
του μέχρι τότε δημοφιλέστερου ηγέτη της Μέσης Ανατολής, Erdoğan. Επιπρόσθετα, η αρχική της επιμονή για
στρατιωτική επέμβαση στη Συρία (κάτι που, απ’ ότι φαίνεται, δεν χαίρει τελικά
της στήριξης ούτε της Δύσης, ούτε της πλειοψηφίας του Τουρκικού λαού) και ο "εξαναγκασμός" της
να υποστηρίξει την εξεύρεση μιας πολιτικής λύσης για τη Συρία (Απρίλιος 2013),
πλήττουν την αξιοπιστία της, καθώς επίσης και την εικόνα της ως περιφερειακής
δύναμης, αφού απ’ ότι φαίνεται δεν διαμορφώνει, αλλά ακολουθεί
τις τρέχουσες εξελίξεις.
Παράλληλα, στο εσωτερικό της
Τουρκίας επικρατεί έντονη δυσαρέσκεια τόσο για τις πολιτικές επιλογές του Erdoğan, όσο και για τις πρακτικές επιβολής
τους που ακολουθεί.
Σε ότι αφορά στη Συριακή
κρίση, ορατός είναι ο κίνδυνος μετάδοσης των Συριακών εθνοθρησκευτικών
συγκρούσεων και στο εσωτερικό της Τουρκίας. Έντονη ανησυχία επικρατεί, ιδίως
στους Αλεβίτες της Τουρκίας, για τον κίνδυνο αναβίωσης των διωγμών και των
σφαγών του παρελθόντος. Κι αυτό γιατί ꞉
Πρώτον, η Σαουδική Αραβία προσπαθεί να φανατίσει τους Σουνίτες μαχητές εναντίον
των Σιιτών του Ιράν και της Συρίας, που σημαίνει ότι υπάρχει ο κίνδυνος
εξάπλωσης του φανατισμού και στον Τουρκικό μετριοπαθή Σουνιτικό πληθυσμό και
Δεύτερον, η έκρυθμη κατάσταση που επικρατεί στην περιοχή του Hatay εξαιτίας της συγκέντρωσης Σύριων
προσφύγων (κυρίως Σουνιτών) και Σουνιτών Ισλαμιστών ανταρτών, οι οποίοι και
εξαπολύουν απειλές εναντίον των Αλαουιτών της περιοχής (συγγενική θρησκευτική
κοινότητα με τους Αλεβίτες). Εκτός, όμως, των ανωτέρω έντονη δυσαρέσκεια στους
κύκλους των Αλεβιτών έχει προκαλέσει και η απόφαση της Τουρκικής κυβέρνησης να
δώσει το όνομα του Σουλτάνου Σελίμ του Α’, τον οποίο οι Αλεβίτες θεωρούν σφαγέα
τους, στην Τρίτη γέφυρα του Βοσπόρου. Η διαμορφούμενη, λοιπόν, κατάσταση
δημιουργεί κίνδυνο να βρεθεί η Τουρκία αντιμέτωπη και με ένα Αλεβίτικο
πρόβλημα, δίπλα στο μείζον Κουρδικό ζήτημα.
Σε ότι αφορά στα γεγονότα
της πλατείας Taksim,
φαίνεται ότι τα σχέδια του Erdoğan για ανάπλαση του πάρκου Gezi αποτέλεσαν μόνο την αφορμή των
διαδηλώσεων. Στην πραγματικότητα, η βασική αιτία των διαδηλώσεων, στις οποίες
συμμετέχει κόσμος με διαφορετικές πολιτικές πεποιθήσεις σε πάρα πολλές πόλεις της Τουρκίας, είναι η επιβολή εκ
μέρους του Erdoğan της Ισλαμικής ατζέντας, με έναν τρόπο
που χαρακτηρίζεται από πολλούς Τούρκους ως απολυταρχικός. Οι πολιτικές του
επιλογές όχι μόνο έρχονται σε σύγκρουση με την αρχή της Κοσμικότητας του Mustafa Kemal Atatürk, αλλά και χαρακτηρίζονται από έντονη
παρεμβατικότητα στη ζωή των φιλελεύθερων Τούρκων και ιδίως της νεολαίας.
Χαρακτηριστικά παραδείγματα
των ανωτέρω παρεμβάσεων συνιστούν
Πρώτον, η απαγόρευση πώλησης αλκοολούχων ποτών από παντοπωλεία, περίπτερα κλπ
που βρίσκονται μέχρι 100 μέτρα μακριά από τζαμιά και σχολεία, από τις 22.00μμ
- 6.00πμ.
Παράλληλα, απαγορεύτηκε η διαφήμιση αλκοολούχων ποτών, κάτι που ισχύει ήδη και
για τη διαφήμιση των τσιγάρων και Δεύτερον, η απαγόρευση του φιλιού των
ζευγαριών σε μέρη όπως το μετρό.
Το γεγονός, μάλιστα, ότι ο Erdoğan, παρά τις έντονες αντιδράσεις, όχι μόνο
παραμένει ανυποχώρητος στις θέσεις του αλλά και εξακολουθεί να προκαλεί με τον
ισχυρισμό του ότι και το πολιτιστικό κέντρο "Atatürk" (που βρίσκεται και αυτό στην
πλατεία Taksim) θα
πρέπει να κατεδαφιστεί και στη θέση του να ανεγερθεί Όπερα, του προσδίδει μια
άκρως απολυταρχική εικόνα.
Η ένταση και η έκταση των
διαδηλώσεων, καθώς και η καταγραφείσα στις δημοσκοπήσεις αρνητική άποψη της
πλειοψηφίας του Τουρκικού λαού, για τη στάση του Erdoğan στη Συριακή κρίση, καταδεικνύουν ότι
έχει αρχίσει να αποδομείται η παντοδυναμία και η δημοτικότητα του τόσο στο
εξωτερικό, όσο και στο εσωτερικό.
Οι πολιτικές επιλογές,
λοιπόν, του Erdoğan και
η βίαιη αστυνομική επιδρομή εναντίον ειρηνικών διαδηλωτών έχουν ως επακόλουθο
πολλοί Τούρκοι να τον αποκαλούν "δικτάτορα" και
να τον παρομοιάζουν με τον Assad. Παράλληλα,
έντονες είναι και οι αντιδράσεις της διεθνούς κοινότητας εξαιτίας της βίαιης
και αιματηρής αντιμετώπισης των διαδηλωτών. Οι ΗΠΑ, η Ευρωπαϊκή Ένωση, η
Διεθνής Αμνηστία κλπ όχι μόνο εξέφρασαν την ανησυχία τους, αλλά έθιξαν ανοικτά
το ζήτημα των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και Ελευθεριών στην Τουρκία. Ενδεικτική
του κλίματος που επικρατεί είναι και η δήλωση του Αμερικανού ΥΠΕΞ, John Kerry, «Οι ΗΠΑ υποστηρίζουν την πλήρη
ελευθερία έκφρασης και συνάθροισης, συμπεριλαμβανομένου και του δικαιώματος του
κόσμου στην ειρηνική διαδήλωση, επειδή αυτό είναι ο θεμέλιος λίθος κάθε
δημοκρατίας» (3 Ιουνίου 2013)[2].
Και ενώ από τη μία πλευρά η
εικόνα του Erdoğan πλήττεται, ο Πρόεδρος Gül, με τις παραινέσεις του για ηρεμία,
ωριμότητα και ανοικτό διάλογο, αποκτά την εικόνα μιας μετριοπαθούς και
διαλλακτικής πολιτικής δύναμης.
Σε αυτό το σημείο θα πρέπει
να τεθούν ορισμένοι προβληματισμοί
Πρώτον, κατά πόσο, εφόσον οι κινητοποιήσεις συνεχιστούν, μπορεί να επηρεαστεί
αρνητικά η τουρκική οικονομία, η οποία συνιστά το ισχυρότερο "χαρτί" του
Erdoğan; Δεύτερον, κατά πόσο
μπορεί να επηρεαστεί η εικόνα μιας ήπιας Ισλαμικής και Δημοκρατικής Τουρκίας,
εν δυνάμει ηγέτιδας δύναμης του Ισλαμικού και Αραβικού κόσμου, που θέλει να
προβάλει ο Erdoğan; Τρίτον, κατά πόσο
μπορεί να επηρεαστεί η ενταξιακή πορεία της Τουρκίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση ; και
Τέταρτον, τι θα συμβεί στην περίπτωση που κατέβουν σε αντιδιαδηλώσεις και οι
υποστηρικτές του Erdoğan;
Παράλληλα, ο δήμαρχος της
Κωνσταντινούπολης, Kadir
Topbaş, εξέφρασε
τον προβληματισμό του για το κατά πόσο η Τουρκία θα μπορέσει να "πείσει" τη
Διεθνή Ολυμπιακή Επιτροπή για ανάληψη των Ολυμπιακών Αγώνων, μετά τις εικόνες
εκτεταμένης αστυνομικής βίας, που έκαναν τον γύρο του κόσμου.
Παρ’ όλα αυτά και παρά το γεγονός
ότι όλα τα ανωτέρω έχουν στρέψει εναντίον του Erdoğan πολλά στρώματα της Τουρκικής κοινωνίας,
που τον είχαν υποστηρίξει στις εκλογικές αναμετρήσεις, θεωρείται ότι ακόμη
παραμένει ο ισχυρός πολιτικός άνδρας της Τουρκίας, ελλείψει μάλιστα ισχυρής
αντιπολίτευσης. Το ταξίδι, άλλωστε, που πραγματοποίησε σε χώρες της Βορείου
Αφρικής (Μαρόκο, Τυνησία) κατά τη διάρκεια των συνεχιζόμενων διαδηλώσεων στην
Τουρκία, εκτιμάται ως μια προσπάθεια να καταστήσει σαφές ότι ο Erdoğan εξακολουθεί να έχει τον "έλεγχο
της κατάστασης". Αν, όμως, συνεχιστούν οι
διαδηλώσεις/διαμαρτυρίες και επηρεασθεί η οικονομική ανάπτυξη (τουρισμός,
αύξηση του ρίσκου δανεισμού λόγω πολιτικής αστάθειας, αύξηση επιτοκίων
εξωτερικού δανεισμού, πάγωμα ή και απόσυρση εξωτερικών επενδύσεων κλπ), τότε
είναι πολύ πιθανή η κατάρρευση της πολιτικής παντοδυναμίας του Erdoğan και η αποδυνάμωση των νέο-Οθωμανικών
του φιλοδοξιών.
*Η
Χριστίνα Σ. Φλάσκου είναι Διεθνολόγος, MSc Διεθνείς
Σχέσεις και Στρατηγικές Σπουδές (Πάντειο Πανεπιστήμιο)
[1] Νικόλαος Ραπτόπουλος, «Η κρίση στη Συρία και η εξωτερική πολιτική
της Τουρκίας προς τις όμορες χώρες της Μέσης Ανατολής» από το συλλογικό
βιβλίο του Ηλία Κουσκουβέλη, «Η Αραβική Άνοιξη – Μελέτες Διεθνών Σχέσεων»,
Πανεπιστήμιο Μακεδονίας, Θεσσαλονίκη, 2012, σ.σ. 81-82
[2] «US officials voice worry about violence in Turkey, urge restraint by
officials and protesters», Washington Post, Ιούνιος 2013
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου